Ψυχοθεραπεία

Η ψυχοθεραπεία είναι η θεραπεία με χρήση ψυχολογικών μέσων προβλημάτων συναισθηματικής φύσης κατά την οποία μέσα από την σχέση που δημιουργείται μεταξύ θεραπευτή - θεραπευόμενου επιχειρείται: α) η αφαίρεση, μετατροπή ή επιβράδυνση της εξέλιξης των υπαρχόντων συμπτωμάτων β) η μεταβολή διαταραγμένων διαδικασιών συμπεριφοράς και γ) η προαγωγή θετικής ανάπτυξης και εξέλιξης της προσωπικότητας.

Η ψυχοθεραπεία δεν είναι μόνο μια διαδικασία που μπορεί και πρέπει να χρησιμοποιείται για να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες και τα προβλήματα της ζωής, αλλά και για να βελτιώνει την ίδια την ποιότητά της. Σήμερα η ψυχοθεραπεία σε αντίθεση με προηγούμενες δεκαετίες είναι μια διαδικασία αποδεκτή σε ευρεία κλίμακα στο γενικό πληθυσμό και δεν αποτελεί πια λέξη ταμπού ούτε φέρνει το «στίγμα» ή την προκατάληψη που συνδεόταν μαζί της στις αρχές όταν έκανε τα πρώτα της βήματα. Άτομα κάθε ηλικίας και των δυο φύλων μόνα τους είτε με πρωτοβουλία και συνδρομή του περιβάλλοντός των σε κάποια φάση της ζωής τους αναζητούν την ευεργετική της επίδραση. Μπορούμε να πούμε σήμερα με βεβαιότητα ότι έχει γίνει της μόδας και εκτός από τους ψυχιάτρους και ψυχολόγους απασχολεί και πολλές άλλες λιγότερο ή περισσότερο παρεμφερείς και σχετικές ειδικότητες.

Κάθε μορφή ψυχοθεραπείας βασίζεται σε μια συγκεκριμένη θεωρία για την ανθρώπινη φύση, την προσωπικότητα και την ψυχοπαθολογία. Στις αρχές του 20ου αιώνα τρεις ήταν κυρίως οι σχολές που κυριάρχησαν και επηρέασαν αργότερα μεγάλο αριθμό διαφορετικών άλλων προσεγγίσεων της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Αυτές είναι η ψυχοδυναμική σχολή, όπου κυρίαρχο ρόλο παίζουν οι ασυνείδητες συγκρούσεις, η συμπεριφοριστική σχολή όπου η συμπεριφορά, φυσιολογική ή παθολογική θεωρείται αποτέλεσμα μάθησης και η ανθρωπιστική/υπαρξιστική σχολή όπου δίνει πρωταρχική σημασία στην ανθρώπινη ελευθερία βούλησης.

Η αποτελεσματικότητα της ψυχοθεραπείας κατά καιρούς έχει αμφισβητηθεί και έχουν γίνει αυστηρές κριτικές στους διάφορους τύπους και μεθόδους της τα τελευταία χρόνια. Η κριτική αυτή βοήθησε σε πολύ μεγάλο βαθμό στην πρόοδο της ψυχοθεραπείας, γιατί με τον τρόπο αυτό σχεδιάστηκαν και έγιναν έρευνες που μελέτησαν τις επιπτώσεις της σε ένα ευρύ φάσμα της ανθρώπινης συμπεριφοράς και ψυχοπαθολογίας. Σήμερα, κανένας δεν αμφισβητεί την αποτελεσματικότητα της ψυχοθεραπείας, όπως αυτή έχει τεκμηριωθεί σε σχετικές μελέτες.

Από την δεκαετία του 1950 άρχισαν επίσης να εμφανίζονται μελέτες που υποστήριζαν ότι τα ευνοϊκά ψυχοθεραπευτικά αποτελέσματα ήταν λιγότερο εξαρτημένα από την θεωρητική κατεύθυνση του θεραπευτή και περισσότερο από την πείρα του και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του.

Το τελευταίο διάστημα παρατηρείται η τάση για σύνθεση όλων των σχολών ψυχοθεραπείας σε ένα ενοποιημένο μοντέλο. Στην προσπάθεια αυτή έχει επικρατήσει η άποψη να θεωρούνται σαν ειδικά για την ψυχοθεραπευτική διαδικασία, μόνο εκείνα τα χαρακτηριστικά που είναι κοινά σε όλες τις ψυχοθεραπείες και σαν μη ειδικά τα στοιχεία που διαφέρουν από ψυχοθεραπεία σε ψυχοθεραπεία και αποτελούν επιφαινόμενα της ψυχοθεραπευτικής τεχνικής.

Τα ειδικά χαρακτηριστικά της ψυχοθεραπευτικής μεθόδου είναι τα ακόλουθα:

• Θεραπευτική σχέση

Πρόκειται για μια σχέση που δημιουργείται από την επιθυμία του θεραπευόμενου για προσωπική αλλαγή και οριοθετείται η ξεκάθαρη επαγγελματική της φύση με μοναδικό γνώμονα την εξυπηρέτηση των αναγκών του. Η συναισθηματική οικειότητα που δημιουργείται, αναγκαία και απαραίτητη, δεν πρέπει να συγχέεται με κοινωνικές συναλλαγές εκτός της θεραπευτικής σχέσης. Στην εθελοντική αυτή διαδικασία πρέπει ο θεραπευόμενος να είναι έτοιμος και να θέλει να γίνει καλά.

• Ελάττωση του άγχους και συναισθηματική υποστήριξη

Βασικός στόχος είναι η ελάττωση του άγχους και του φόβου του θεραπευόμενου που προκαλούν δυσλειτουργίες μεταξύ άλλων και στην συγκέντρωση, μνήμη και προσοχή. Η απελευθέρωση των πιο πάνω γνωστικών λειτουργιών θα επιτρέψει την αξιοποίηση των δυνατοτήτων και των ταλέντων που διαθέτει για να βρει λύσεις στα προβλήματά του. Ο ψυχοθεραπευτής μπορεί μόνο να βοηθήσει τους άλλους να λύσουν προβλήματα που ο ίδιος έχει λύσει.

• Γνωστικό πλαίσιο

Η ψυχοθεραπεία προσφέρει πάντα ένα γνωστικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ερμηνεύεται και γίνεται κατανοητή τόσο η συμπεριφορά του θεραπευόμενου όσο και αυτή των άλλων. Πρόκειται για μια νέα μάθηση που με τη βοήθεια του ψυχοθεραπευτή ο ψυχοθεραπευόμενος ερμηνεύει τη σχέση του με τον εαυτό του και το περιβάλλον σε μια πιο λειτουργική και λιγότερο απειλητική βάση.

• Πειθώ και υποβολή

Η πειθώ που ασκεί ο θεραπευτής και η υποβολή του θεραπευόμενου ότι η θεραπεία θα πετύχει αποτελούν τα βασικά συστατικά όλων των θεραπειών. Η πίστη του θεραπευτή στην αποτελεσματικότητα της μεθόδου του μαζί με την ειλικρινή του ενσυναίσθηση βοηθούν τον θεραπευόμενο να κάμψει τις αντιστάσεις του και να επενδύσει στην θεραπευτική σχέση.

• Ταύτιση με τον θεραπευτή

Ο ψυχοθεραπευτής λειτουργεί σαν πρότυπο με το οποίο ταυτίζεται και το οποίο μιμείται ο θεραπευόμενος. Η μίμηση του προτύπου βοηθάει τον θεραπευόμενο στο να αποκτήσει νέες επιθυμητές μορφές συμπεριφοράς που δεν είχε στο ρεπερτόριο του, να χρησιμοποιεί τις ήδη υπάρχουσες με πιο αποτελεσματικό κοινωνικά τρόπο και να πάψει να αποφεύγει συμπεριφορές που του προκαλούσαν πριν άγχος ή φόβο.

• Απόκτηση αυτοελέγχου και αυτονομίας

Μέσα από την ψυχοθεραπευτική σχέση ο θεραπευόμενος σιγά-σιγά αποκτά την αυτονομία και τον αυτοέλεγχό του που θα του επιτρέψουν αργότερα να στηρίζεται στις δικές του δυνάμεις και να χρειάζεται όλο και λιγότερο την παρουσία του θεραπευτή στη ζωή του.

• Πρόβα και αντιμετώπιση πραγματικού προβλήματος

Το γραφείο του ψυχοθεραπευτή δεν είναι παρά το «εργαστήριο» όπου δοκιμάζονται κάποιες σημαντικές διαδικασίες. Η πραγματική ζωή για τον θεραπευόμενο είναι όμως εκεί έξω όπου καλείται να αντιμετωπίσει τα πραγματικά του προβλήματα. Η επιτυχία την θεραπείας εξαρτάται λοιπόν, από το πόσο θα πεισθεί ο θεραπευόμενος να αντιμετωπίσει τους φόβους του. Συμπερασματικά η ιεράρχηση των φόβων και στην συνέχεια, μεταξύ άλλων θεραπευτικών παρεμβάσεων, η αντιμετώπισή τους πρώτα στην φαντασία κατά την διάρκεια της συνεδρίας και στην συνέχεια στην πραγματικότητα είναι οι βασικοί στόχοι που πρέπει να επιτευχθούν.